محاسبه بهای تمام شده یکی از مهم‌ترین فرآیندهای مالی است که برای هر کسب‌وکاری ضروری است. بهای تمام شده شامل تمام هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم است که برای تولید یک کالا یا ارائه یک خدمت متحمل می‌شوید. در این مطلب از سری مطالب سبحان اینبار به سراغ محاسبه بهای تمام شده می رویم و به بررسی انواع روشهای محاسبه بهای تمام شده، جداول مرتبط و نحوه استفاده از آن‌ها می‌پردازیم . پس اگر علاقمند به این موضوع هستید تا انتها همراه ما باشید.
بهای تمام شده چیست؟
بهای تمام شده کالا به کل هزینه‌هایی اشاره دارد که برای تولید، ساخت و فروش یک محصول صرف می‌شود. بنابراین، این معیار تنها برای کسب‌وکارهایی اهمیت دارد که دارای موجودی فیزیکی و فرآیند تولید محصول هستند. هرچند تعریف بهای تمام شده ساده به نظر می‌رسد، اما فرمول محاسبه آن می‌تواند بسته به نوع محصولاتی که تولید می‌کنید، پیچیده باشد.
از آنجا که بهای تمام شده نقش حیاتی در ادامه فعالیت کسب‌وکار دارد، باید به عنوان یکی از هزینه‌ها در صورت‌های مالی شما ثبت شود. همچنین، این محاسبه برای تعیین سود ناخالص و حاشیه سود نیز ضروری است. . انواع مختلفی از هزینه‌ها در حسابداری بهای تمام شده وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: توصیه می کنیم برای درک مفهوم کامل محاسبه بهای تمام شده ابتدا نگاهی به مقاله حسابداری بهای تمام شده چیست بیاندازید تا با محتوای این مطلب راحتتر ارتباط برقرار کنید.
انواع روشهای محاسبه بهای تمام شده
هزینه‌یابی بهای تمام شده سفارش کار
این روش برای شرکت‌هایی به کار می‌رود که محصولات خاص یا پروژه‌های سفارشی تولید می‌کنند. در این شیوه، هزینه‌های تولید به صورت دقیق و بر اساس هر سفارش یا پروژه جداگانه محاسبه می‌شود. این روش به سه دسته تقسیم می‌شود:
- هزینه‌یابی شغلی
در این روش، هزینه‌ها بر اساس شغل یا پروژه خاص محاسبه می‌شود. هر شغل یا محصول به عنوان یک واحد هزینه جداگانه در نظر گرفته می‌شود و هزینه‌های مرتبط با مواد و مراحل تولید به طور مستقل ارزیابی می‌گردد. این روش مناسب برای صنایع ساخت خودرو، تعمیرگاه‌ها و پروژه‌های جاده‌سازی است. - هزینه‌یابی قرارداد
این نوع هزینه‌یابی نیز مشابه هزینه‌یابی شغلی است، اما برای قراردادهای بزرگ و طولانی‌مدت مانند ساخت و ساز ساختمان‌ها و پروژه‌های زیرساختی به کار می‌رود. هزینه‌های مربوط به هر قرارداد به طور مستقل محاسبه می‌شود. - هزینه‌یابی دسته‌ای
در این روش، هزینه‌های تولید برای گروهی از محصولات مشابه که به صورت دسته‌ای و در یک بازه زمانی تولید می‌شوند، محاسبه می‌گردد. صنایع پوشاک و تولید مواد غذایی مانند چیپس از این روش بهره می‌برند.
هزینه‌یابی بهای تمام شده مرحله‌ای
این روش برای سازمان‌هایی مناسب است که محصولات خود را به صورت مستمر و در حجم بالا تولید می‌کنند. در اینجا تولیدات به مراحل مختلف تقسیم می‌شود و هر مرحله به عنوان یک واحد هزینه مستقل ارزیابی می‌گردد. این روش شامل پنج نوع اصلی است:
- هزینه‌یابی فرآیند
این روش برای تعیین هزینه تولید در هر مرحله از پردازش به کار می‌رود. صنایع تولیدی مانند گاز، سیمان و نساجی معمولاً از این روش بهره می‌برند. هر فرآیند به عنوان یک مرکز هزینه مستقل در نظر گرفته می‌شود. - هزینه‌یابی خدمات
این روش برای محاسبه هزینه خدمات ارائه‌شده توسط سازمان‌ها به کار می‌رود. صنایع خدماتی مانند حمل‌ونقل و ارتباطات اغلب از این روش استفاده می‌کنند. - هزینه‌یابی واحد یا تک
در این روش هزینه‌یابی، قیمت تمام شده برای هر واحد محصول یا خروجی به طور مستقل محاسبه می‌شود. این روش برای تولیداتی مانند زغال‌سنگ، نفت و آجر کاربرد دارد. - هزینه‌یابی چندگانه
در این شیوه، هزینه‌های تولید برای محصولات ترکیبی که شامل دو یا چند محصول می‌باشند، محاسبه می‌شود. صنایع تولیدی مانند خودروسازی و ساخت هواپیما از این روش بهره‌مند می‌شوند. - هزینه‌یابی عملیات
این روش مشابه هزینه‌یابی فرآیند است، اما به جای تمرکز بر یک فرآیند، هر عملیات به عنوان یک واحد هزینه جداگانه در نظر گرفته می‌شود. این شیوه مناسب صنایعی است که تولیدات تکراری و انبوه دارند، مانند صنایع قطعات خودرو و لوازم الکترونیکی.
پنج روش اصلی برای محاسبه بهای تمام شده
در حالت کلی، پنج روش اصلی برای محاسبه بهای تمام شده وجود دارد که در میان آن‌ها، روش فایفو بیشترین کاربرد را دارد.
- روش فایفو (FIFO): فایفو که مخفف “First-In, First-Out” است، به معنای “اولین ورودی، اولین خروجی” می‌باشد. در این روش، کالاهایی که زودتر وارد انبار می‌شوند، ابتدا از آن خارج می‌گردند. این روش به‌ویژه برای محصولاتی که تاریخ انقضاء دارند و نیاز به گردش سریع‌تر دارند، بسیار مناسب است.
- روش لایفو (LIFO): لایفو مخفف “Last-In, First-Out” است که به معنای “آخرین ورودی، اولین خروجی” می‌باشد. در این روش، کالاهایی که اخیراً وارد انبار شده‌اند، ابتدا از انبار خارج می‌شوند. این روش معمولاً در ایران کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و موجودی پایان دوره شامل کالاهایی است که ابتدا خریداری شده‌اند.
- روش میانگین: در روش میانگین، تفاوتی ندارد که کالا چه زمانی وارد انبار شده است. قیمت کالاها پس از هر خرید تغییر می‌کند و بهای تمام شده بر اساس میانگین کل خریدها و موجودی اولیه تقسیم بر تعداد کل محاسبه می‌شود.
- روش آخرین خرید: در این روش، بهای تمام شده با ضرب تعداد کالا در قیمت آخرین خرید محاسبه می‌شود. این روش معمولاً باعث افزایش بهای تمام شده و در نتیجه کاهش سود محاسبه شده می‌شود.
- روش استاندارد: در این روش، یک قیمت ثابت برای کالا تعیین می‌شود و برای محاسبه موجودی پایان دوره نیازی به توجه به قیمت خرید نیست؛ فقط تعداد کالا در قیمت استاندارد ضرب می‌گردد.
فرمول و روش محاسبه بهای تمام شده
یکی از رایج‌ترین فرمول‌هایی که برای روش محاسبه بهای تمام شده در شرکت‌های تولیدی به کار می‌رود، به شرح زیر است:
بهای تمام شده = موجودی کالای ابتدای دوره + خریدهای دوره – موجودی کالای پایان دوره
در این فرمول، موجودی کالای ابتدای دوره نشان‌دهنده ارزش کالاهایی است که کسب‌وکار در ابتدای دوره مالی در اختیار دارد. سپس به این مقدار، خریدهای انجام‌شده در طول دوره اضافه می‌شود. در نهایت، ارزش کالاهای باقی‌مانده در پایان دوره که هنوز به فروش نرفته‌اند (موجودی پایان دوره) از کل مقدار کسر می‌شود. نتیجه، بهای تمام شده تولیدات شرکت در دوره مالی مشخص را نشان می‌دهد.
برای درک بهتر، تصور کنید یک شرکت تولیدی با موجودی اولیه 200,000 تومان وارد سال مالی می‌شود. در طول سال، این شرکت 400,000 تومان مواد خام خریداری می‌کند. در پایان سال، 100,000 تومان از موجودی همچنان باقی‌مانده است. بنابراین بهای تمام شده تولیدات این شرکت برابر خواهد بود با: 200,000 تومان + 400,000 تومان – 100,000 تومان = 500,000 تومان.
استفاده از نرم‌افزارهای مالی برای محاسبه بهای تمام شده
در دنیای مدرن امروز، استفاده از نرم افزار تنخواه گردان و نرم افزار حسابداری ابری برای مدیریت هزینه‌ها و محاسبه بهای تمام شده به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا دقت بیشتری در مدیریت مالی خود داشته باشند. نرم افزار حسابداری رایگان می‌توانند تمامی داده‌های هزینه‌ای را به صورت خودکار پردازش کرده و جداول محاسبه بهای تمام شده را تولید کنند.
برای مثال، نرم افزار حسابداری فروشگاهی سبحان به کسب‌وکارهای خرده‌فروشی امکان می‌دهد تا هزینه‌های مربوط به کالاهای فروخته شده را به صورت دقیق محاسبه کرده و قیمت‌گذاری صحیح‌تری برای محصولات خود داشته باشند.
جدول محاسبه بهای تمام شده
برای محاسبه دقیق بهای تمام شده، استفاده از جدول محاسبه بهای تمام شده کمک شایانی می‌کند. این جداول به شما امکان می‌دهند تا تمامی هزینه‌های مرتبط با تولید یک محصول یا ارائه یک خدمت را به طور دقیق ثبت و پیگیری کنید.
مثال از جدول محاسبه بهای تمام شده:
عنوان هزینه | مقدار | توضیحات |
|---|---|---|
مواد اولیه | 1,000,000 تومان | هزینه خرید مواد مورد نیاز |
دستمزد نیروی کار مستقیم | 500,000 تومان | حقوق و مزایای کارکنان مستقیم |
هزینه اجاره | 300,000 تومان | اجاره کارگاه تولیدی |
استهلاک ماشین‌آلات | 200,000 تومان | هزینه استهلاک تجهیزات |
هزینه‌های غیرمستقیم دیگر | 150,000 تومان | هزینه‌های اداری و پشتیبانی |
مجموع هزینه‌ها | 2,150,000 تومان | مجموع بهای تمام شده |
این جدول نمونه‌ای ساده از نحوه تخصیص هزینه‌ها به یک محصول است. با استفاده از این جداول، کسب‌وکارها می‌توانند به راحتی محاسبه بهای تمام شده هر واحد محصول را محاسبه کنند و بر این اساس قیمت‌گذاری کنند.
این جدول نمونه‌ای ساده از نحوه تخصیص هزینه‌ها به یک محصول است. با استفاده از این جداول، کسب‌وکارها می‌توانند به راحتی محاسبه بهای تمام شده هر واحد محصول را محاسبه کنند و بر این اساس قیمت‌گذاری کنند.
روش محاسبه بهای تمام شده
روش محاسبه بهای تمام شده براساس نوع هزینه‌ها، نوع محصول و نوع کسب‌وکار متفاوت است. به‌طور کلی، فرآیند محاسبه شامل مراحل زیر است:
- جمع‌آوری داده‌های هزینه‌ای
در اولین گام باید تمامی هزینه‌های مرتبط با تولید یا ارائه خدمت جمع‌آوری شود. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم می‌شوند. - طبقه‌بندی هزینه‌ها
در این مرحله، هزینه‌ها به دو دسته هزینه‌های مستقیم (مثل مواد اولیه و نیروی کار) و هزینه‌های غیرمستقیم (مثل اجاره و استهلاک) تقسیم می‌شوند. - تخصیص هزینه‌ها به محصولات یا خدمات
براساس روشهای مختلف محاسبه بهای تمام شده، هزینه‌ها به محصولات یا خدمات تخصیص داده می‌شوند. برای مثال، در روش جذب‌شده، تمامی هزینه‌ها به محصول تخصیص داده می‌شود. - محاسبه هزینه هر واحد محصول یا خدمت
در نهایت، با تقسیم کل هزینه‌ها بر تعداد واحدهای تولید شده، بهای تمام شده هر واحد محصول به دست می‌آید.
چرا محاسبه بهای تمام شده اهمیت دارد؟
محاسبه بهای تمام شده کالاها چندین مزیت مهم برای کسب‌وکارها به همراه دارد که عبارتند از:
- تعیین قیمت مناسب محصولات: با کمک بهای تمام شده می‌توانید قیمت محصولات را به گونه‌ای تنظیم کنید که هم هزینه‌ها پوشش داده شوند و هم سود مناسبی کسب کنید. همچنین، این فرمول به شما کمک می‌کند تا زمان مناسب برای افزایش یا کاهش قیمت را مشخص کنید.
- درک وضعیت مالی: با محاسبه بهای تمام شده، می‌توانید سلامت مالی کسب‌وکار را بهتر ارزیابی کنید و در مورد نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر یا بهبود مدیریت موجودی‌ها تصمیم‌گیری نمایید.
- مدیریت بهتر مالیات‌ها: بهای تمام شده به عنوان هزینه تجاری، از مالیات کسر می‌شود و مدیریت آن به شما کمک می‌کند تا مالیات‌های خود را به‌طور مؤثرتری کنترل کنید.
- شناسایی فرصت‌های رشد: بررسی تغییرات بهای تمام شده در دوره‌های گذشته، به شما امکان می‌دهد که تصمیم‌های راهبردی بهتری برای آینده کسب‌وکار بگیرید.
فرمول محاسبه در سیستم ادواری و دایمی
در سیستم‌های ادواری و دائمی، نحوه محاسبه موجودی کالا و بهای تمام‌شده کالاهای فروش‌رفته (COGS) متفاوت است. در جدول زیر این تفاوت‌ها را با استفاده از فرمول‌های مربوطه توضیح داده‌ایم:
سیستم حسابداری | محاسبه موجودی پایان دوره | محاسبه بهای تمام‌شده کالاهای فروش‌رفته (COGS) | ویژگی‌های اصلی |
سیستم ادواری | موجودی پایان دوره از طریق شمارش فیزیکی کالا تعیین می‌شود | فرمول: | موجودی کالا به‌طور مداوم ثبت نمی‌شود هزینه‌ها و موجودی پایان دوره فقط در پایان دوره ثبت می‌شوند |
سیستم دائمی | موجودی ابتدای دوره + خرید خالص – بهای تمام‌شده کالاهای فروش‌رفته = موجودی پایان دوره | فرمول: | موجودی و هزینه‌ها به‌طور مداوم ثبت می‌شود به کمک نرم‌افزارهای حسابداری محاسبات دقیق‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود |
مثال عددی:
فرض کنیم موجودی ابتدای دوره 500 واحد (100,000 تومان)، خرید خالص 300 واحد (60,000 تومان)، و موجودی پایان دوره 200 واحد (40,000 تومان) باشد.
سیستم حسابداری | محاسبه بهای تمام‌شده کالاهای فروش‌رفته (COGS) |
سیستم ادواری | 100,000+60,000−40,000=120,000 |
سیستم دائمی | هر بار که کالا فروخته می‌شود، موجودی و هزینه به‌روزرسانی می‌شود؛ فرض کنیم 600 واحد فروخته شده باشد: 600 واحد∗ قیمت |
نکات کلیدی:
- سیستم ادواری برای کسب‌وکارهای کوچک و با تعداد کم تراکنش مناسب‌تر است.
- سیستم دائمی برای شرکت‌هایی با تراکنش‌های متعدد و نیاز به اطلاعات لحظه‌ای کاربردی‌تر است.
- در سیستم دائمی از نرم‌افزارهای حسابداری برای ثبت لحظه‌ای موجودی استفاده می‌شود.
